Als je nooit luistert, denk je dat niemand je wat vertelt. Dit soort geniale quotes van Omdenken heb je vast al vaker voorbij zien komen. Eerder schreven we al over Omdenken-oprichter Berthold Gunster en zijn boeken. Nu gaan we met hem in gesprek over hoe het eigenlijk allemaal begonnen is. Bestaat Omdenken al lang? Waar komt het vandaan en wat is het nou eigenlijk precies?
In gesprek met Berthold Gunster
Een korte inleiding: de start van Omdenken ligt rond het jaar 2001. In dat jaar begint Berthold Gunster onder de noemer de Ja-maar Show een interactieve training voor bedrijven en organisaties. Met terugwerkende kracht blijkt dat het begin van een hele serie ontwikkelingen: sindsdien zijn letterlijk duizenden workshops, trainingen en theatershows verzorgd bij bedrijven en organisaties in binnen- en buitenland. Ook verschenen er meer dan tien boeken – allen bestsellers. Ruim 750.000 mensen namen tot nu toe deel aan een lezing, workshop of show over omdenken. Tijd om Berthold eens aan de tand te voelen over zijn gedachtegoed en eventuele toekomstplannen.
Je bent ooit begonnen met de Ja-maar Show. Wat was de aanleiding voor dat programma?
Waar ik me aan ergerde was dat nogal wat mensen – waaronder ikzelf, ik wil mezelf geenszins vrijpleiten – bij een nieuw idee als eerste geneigd zijn ja-maar te zeggen. Ja, maar dat is vroeger al eens een keer geprobeerd, toen werkte het ook niet. Ja, maar zouden we het niet even in de week leggen.
Wat is daar fout aan?
Tja. Dat schiet natuurlijk allemaal niet op. Je voortdurend zo opstellen is identiek aan op de tribune plaatsnemen, overal commentaar op hebben, maar never nooit het speelveld betreden. Lekker laf en makkelijk. Ja-maar in deze vorm is identiek aan gezeur, gezeik en gemekker. Vooral binnen organisaties remt deze houding de groei en innovatie. Daar besloot ik toen met de Ja-maar Show iets aan te doen.
Is ja-maar altijd fout?
Nee. Dat is weer te kort door de bocht. Als je boekhouder, wetenschapper of onderzoeksjournalist bent, word je juist geacht om te ja-maren. Je wordt dan zelfs betaald om een kritische houding aan te nemen. Dus is het de kunst om beide benaderingen af te wisselen. De ene keer ja-maar. Kritische vragen stellen. Het nog niet weten. Nadenken. De andere keer ja-en. Omarmen wat er is. Roeien met de riemen die je hebt. Er wat van zien te maken. Het is de kunst om, net zoals je op twee benen loopt, de beide posities in het leven voortdurend af te wisselen. Reflectie versus actie. Denken versus doen.
Na de Ja-maar Show was er de Omdenkshow, en nu heb je weer een nieuwe Omdenkshow ontwikkeld. Je benadrukt daarin onze instinctieve reflex tot vastdenken. Wat bedoel je daarmee?
Daarmee bedoel ik dat we, zodra we met een nieuw probleem geconfronteerd worden, automatisch geneigd zijn dat probleem met een oude manier van denken op te lossen. Vaak met averechts effect. Bij oude mensen kun je die neiging makkelijk herkennen. Toen ik een keer bij mijn schoonvader langskwam, zag ik dat hij een tekstbestand van 180 pagina’s aan het overtypen was. Ik vroeg hem waarom hij dat deed, want het leek me wel een beetje vreemd. Hij antwoordde: Omdat ik het in een ander lettertype wil. Tragisch toch? Je kunt erom lachen, maar we kunnen ons er beter van bewust zijn dat wij allemaal geneigd zijn op die manier met problemen om te gaan: zonder naar de feiten te kijken, proberen we onze oude oplossingen toe te passen.
Wat is het gevaar van die reflex?
Dat we niet innoveren. Wat op dit moment of in het verleden werkte, hoeft immers niet te werken in de toekomst. Henry Ford, de grondlegger van de moderne auto-industrie, begreep dat al. Hij zei – vermoedelijk, want we kunnen de originele bron niet vinden: ‘Als ik mensen gevraagd had wat ze hadden willen hebben, hadden ze waarschijnlijk gezegd snellere paarden’.
Veel mensen kennen Omdenken niet van de zakelijke shows en workshops, maar van de boeken en via social media. Daar heeft het toch ook vaak betrekking op relationele problemen?
Ja. Dat klopt. Je kunt omdenken toepassen op ieder aspect van het leven. Het is een levenshouding die je ook in de omgang met andere mensen goed kunt gebruiken. Ja zeggen tegen de ander bijvoorbeeld. Zien wie de ander is, in plaats van hoe de ander zou-moeten-zijn. We zijn ons hele leven maar druk met het veranderen van andere mensen, maar waarom? Zij zijn wie ze zijn, en jij bent wie jij bent. Wat je wel kunt veranderen is hoe je reageert op de ander. Meer ligt er niet in je macht. Die wetenschap kan enorm veel rust geven. Thuis, maar ook op de werkvloer.
Dus je kunt omdenken overal op toepassen?
Ja, op alle gebieden in je leven, zowel zakelijk als persoonlijk. Dat betekent niet dat je ieder probleem om kunt denken, maar wel dat omdenken geschikt is voor iedereen. Want problemen komen immers overal voor. En we hebben ze allemaal. Ze vragen wel allemaal een net iets andere omdenkstrategie.
In je boeken heb je het ook over de strategie van het verleiden. Dat klinkt nogal kinky. Wat bedoel je daarmee?
Haha. Ik bedoel de term neutraler dan hoe jij hem opvat. De strategie van het verleiden maakt gebruik van het verlangen van de ander. Deze strategie is, ook als het gaat om kinderen, uiterst effectief. Angst kan mensen tijdelijk in beweging brengen. Verlangen kan mensen echter structureel van gedrag doen veranderen. Als mensen diepgaand iets willen, er intens naar verlangen, doen ze uit zichzelf alles wat nodig is om te krijgen wat ze willen. Niet omdat het moet, maar omdat ze het willen.
Zoals verwacht loopt alles anders
Je nieuwste boek Zoals verwacht loopt alles anders gaat over de Omdenken-matrix. Wat is dat voor iets?
Ja, klopt. In dat boek beschrijf ik dat een probleem eigenlijk altijd een tegenstelling is tussen de feiten en je verwachtingen. Dus tussen de werkelijkheid en wat jij ervan verwacht. Zolang alles volgens jouw verwachtingen verloopt, ervaar je geen probleem, maar als het anders loopt, is er wel een probleem. Als je de feiten en je verwachtingen in een matrix op twee assen tegenover elkaar zet, ontstaan er eigenlijk vier manieren waarop je altijd op een voor jou bevredigende manier met een probleem om kunt gaan: oplossen, loslaten, omdenken en waarnemen.
Dus dit boek gaat niet alleen over omdenken?
Het is eigenlijk een verdieping van het omdenken-gedachtegoed: om te kunnen omdenken moet je eerst de feiten heel goed kunnen waarnemen, en weten wat je verwachtingen zijn. In het boek beschrijf ik niet alleen hoe je dat doet, maar ook wanneer oplossen, loslaten of waarnemen een betere optie zouden kunnen zijn. En natuurlijk wanneer en hoe je kunt omdenken! Met veel voorbeelden, want dan krijg je er als lezer een beeld bij.
Had je dit van tevoren zo bedacht, dat je met shows en lezingen het land in zou gaan? Dat je zoveel bedrijven en organisaties zou mogen vertellen over omdenken? En vind je het nog steeds leuk?
Ja, ik vind het fantastisch! Het is het werk waar ik eigenlijk altijd van gedroomd heb. Als kind al. Voor een zaal staan. Contact met mensen maken. Wat ook zo leuk is, is dat we met een team van trainers en acteurs ditzelfde werk doen. Op deze manier kunnen we onderling sparren en leren van elkaar. En we komen echt overal. Of het nu gaat om een middenstandsvereniging in Veghel, een bijeenkomst met beleidsmedewerkers van het ministerie van Economische Zaken, een creatieve denksessie met de top van Ahold, een eindejaarsbijeenkomst met 800 medewerkers van een ROC in Enschede, een kick-off van een start-up met 25 jonge, ambitieuze ondernemers in Rotterdam of een feestelijke bijeenkomst met artsen en verplegend personeel van een ziekenhuis in Leeuwarden. We hebben het allemaal gedaan. En we blijven het met veel plezier doen.
Wat vind je het leukst om te doen?
De theatershows. Dat is echt elke keer weer een feestje. We hebben er nu zeven seizoenen opzitten en we gaan er nog wel even mee door. Ik ben nu bezig met het maken van een nieuwe theatershow, de derde alweer. Er komt zóveel terug uit de zaal, er gebeurt zoveel op een avond. Na afloop komt iedereen lachend naar buiten en dan is er niks leuker dan met het publiek praten over de voorstelling. We krijgen ook erg veel mails van theaterbezoekers over wat de show teweeg heeft gebracht in hun leven. Dan is de cirkel helemaal rond. Mooi.
Heb je nog een advies voor de lezer? Een wijze raad?
Omdenken klinkt alsof het alleen om denken gaat, maar het is vooral ook dóen. Of beter nog: durven te doen. Want heel veel ideeën, hoe goed ook, stranden bij de plannen en worden nooit uitgevoerd. Juist omdat er bij de uitvoering ook weer heel veel ja-maars oppoppen. Als je niets doet, wordt je leven een lange aaneenschakeling van had-ik-maars. Een mooi voorbeeld om het belang van het doen te illustreren, zijn de werken van de kunstenaar Christo, je weet wel, die man die gebouwen in lakens inpakt. Als je zoiets ziet, ben je geneigd om te denken dat kan mijn dochtertje van vijf ook bedenken. De grap is, die gedachte klopt. Alleen is er een groot verschil tussen het bedenken en het ook doen. Dat laatste is essentieel. Christo is wereldwijd bekend. Natuurlijk door wat hij heeft bedacht, maar vooral doordat hij het ook heeft gedaan.
Meer omdenken?
Inmiddels heeft Berthold samen met zijn team een hele organisatie gebouwd rondom het omdenken gedachtegoed. Wil jij meer weten over omdenken? Dat kan op veel verschillende manieren:
- Lees één van de boeken
- Volg een online training
- Boek een webinar voor jouw organisatie
- Schrijf je in voor een eendaagse training
- Doe lekker thuis op je dooie gemak de e-learning
- Luister naar de podcast
- Laat je dagelijks inspireren door spreuken, filmpjes, plaatjes en artikelen
- Denk mee met de problemen van anderen
- Hang een scheurkalender op je wc
